KİTAP DEĞERLENDİRMESİ: Barbar, Modern, Medeni: Medeniyet Üzerine Notlar
İbrahim Kalın, Barbar, Modern, Medeni: Medeniyet Üzerine Notlar, İnsan Yayınları, 2018, 273
BARBAR, MODERN, MEDENİ: MEDENİYET ÜZERİNE NOTLAR
2018 yılında İnsan Yayınları tarafından yayınlanan bu eser, halihazırda Cumhurbaşkanlığı sözcülüğü yapmakta olan İbrahim Kalın tarafından kaleme alınmıştır. Yazarın bu eseri giriş ve on ana bölümden oluşmaktadır. Temelde medeniyet, barbar ve modern kavramlarını tarihi ve kavramsal düzlemlerde ele alan Kalın, bu bağlamda tespitler yapmış ve kendi düşüncelerini de özgün bir dille ifade etmiştir.
Çalışmasının amaçlarından birinin medeniyet ve medenilik kavramlarını emperyalist geçmişinden ve modern hegemonik çağrışımlarından kurtarmaya çalışmak (Kalın, 2018) olduğunu ifade eden yazar, eserin giriş bölümünde barbar, modern ve medeni kavramlarına kısaca değinmiş ve günümüz modern dünyası hakkında dikkate değer tespitlerde bulunmuştur.
Kitabın ilk beş bölümünde, ele alınan kavramlar tarihi ve etimolojik olarak değerlendirilmiştir. Batının ilerlemeci tarih anlayışına ve bunun düşünsel ve tarihsel alanda doğurduğu sonuçlara değinen yazar, sonrasında kavramı İslam medeniyeti çerçevesinde tahlil etmiş ve Osmanlı aydınlarının da görüşlerine yer vermiştir.
“Kendine demokrat başkalarına barbar bir tutum sergileyen 19. yüzyıl Avrupa devletleri maddi medeniyet imkânlarından yoksun ama belki de dünyanın en medeni-insani topluluklarını eleştirirken bunu ahlaken ve vicdanen meşrulaştırmak için de medenileştirme kavramına başvuruyordu.”
Bu ifadelerle kavramın nasıl bir sömürü aracına dönüştürüldüğünü gözler önüne seren Kalın, medenileşmeyi değer ve ahlak merkezli bir süreç ve beşer olmaktan insan olma mertebesine yükselme süreci (Kalın, 2018) olarak tanımlamıştır. Bu doğrultuda Aydınlanmacı yaklaşımın aksine bu sürecin yatay bir evrim süreci değil dikey bir tekâmül olduğunu ifade etmiştir.
Yazar, eserin sonraki üç bölümünde birbirleriyle bağlantılı olarak varlık tasavvuru, evren anlayışı, bilgi tasavvuru ve dünya görüşü kavramlarını ele almıştır. Bu doğrultuda İslam medeniyetinin dünya görüşü farklı düşünürlerin görüşlerine yer verilerek anlatılmıştır.
“Tabiatı bir istimlak ve sömürü aracı olarak gören ve varlık alemi ile bitip tükenmez bir çatışma içerisinde olan bir insanlığın ahlak ve erdem’e dayalı bir medeniyet üretmesi elbette beklenemez.”
Bu ifadelerle de varlık tasavvuru ve evren anlayışının medeniyet üretmeyle nasıl doğrudan alakalı olduğuna değinilmiştir. Ardından dünya görüşü, alem tasavvuru, ahlak sistemi ve medeniyet kavramları arasındaki ilişkinin kozmik düzen ve insani-sosyal düzenin arasındaki denge olduğuna değinen Kalın, düzen ve özgürlük sorununu da ele almış, farklı düşünürlerinin görüşlerine yer vermiş ve bazı noktalarda eleştirilerde bulunmuştur:
“Anlamlı bir hayat yaşamak için belli sınırları tanımak ve belli kurallara bağlı olmak gerekir Bunu yaparken gelenek bireyi daha geniş bir varlık ve toplum bağlamında değerlendirir ve atomize edilmiş sosyal yapı modellerine karşı çıkar. Daha geniş bir bütünün parçası olan birey ancak bütün ile uyumlu bir şekilde hareket ettiğinde anlam sahibi ve “rasyonel” bir varlık haline gelebilir.”
Kitabın dokuzuncu bölümünde İslam düşüncesinde estetik anlayışına değinilmiştir. Farklı sanat dallarını ve temellerini örnekler üzerinden açıklayan yazar güzelliğin Allah’ın Cemal isminin tecellisi olarak ortaya çıktığını (Kalın, 2018) ifade etmiştir. Eserin onuncu ve son bölümü medeniyet kavramını ele almış iki önemli düşünür olan Farabi ve Ibn Haldun’un görüşlerine ayrılmıştır.
Eser akıcı ve anlaşılır bir dille kaleme alınmıştır. Belli düzeyde bir bilgi birikimine sahip herkes eserin yoğunluğuna rağmen meseleyi kavrayabilir. Kitapta belli başlı kavramlar anlamlı bir düzenle incelenmiş, birçok düşünürden alıntılara da yer verilmiş ve anlatım zenginleştirilmiştir. Meselelere eleştirel bir yaklaşım sergileyen Kalın, günümüz modern dünyası hakkında da tespit ve analizlerde bulunmuştur. Eser hem batının hem de İslam düşüncesinin medeniyet tasavvurunu ortaya koymuş olması açısından önem taşımaktadır. Son olarak, İslam felsefesine ve çeşitli felsefi konulara ilgisi olan herkes için tavsiye edilebilecek akıcı ve anlaşılır bir eser olduğunu ifade edebiliriz.
KAYNAKÇA
Kalın, İ. (2018). Barbar, Modern, Medeni: Medeniyet Üzerine Notlar (Vol. 3). İnsan Yayınları.
Betül Soylu
